ચોમાસા મા તમારે શું ખાવું જોઇએ?
સમગ્ર ભારત મા જૂન મહિનામાં ચોમાસું શરૂ થાય છે. તે કેરળ મા મે મહિનાના અંતમાં શરૂ થાય છે અને ભારતના પશ્ચિમ, ઉત્તર અને પૂર્વી ભાગ તરફ આગળ આવે છે.
આયુર્વેદ – જેને તંદુરસ્ત જીવનશૈલી જીવવાનો માર્ગ કહેવામાં આવે છે, આયુર્વેદ મા વર્ણવેલું છે કે વર્ષ દરમિયાન શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે.
આયુર્વેદ પ્રણાલી નો મુખ્ય સિદ્ધાંત રોગ થતા પેહલા જ નિવારક નો છે, તે ખોરાક માં પરિવર્તન અને આબોહવા સ્થિતિમાં ફેરફારની પ્રતિક્રિયા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
આયુર્વેદ પ્રમાણે એક વર્ષમાં 6 ઋતુ છે. ભારતીયો ભૂતકાળમાં 6 મોસમ ના કૅલેન્ડરને અનુસર્યા હતા પરંતુ તાજેતરના સમયમાં અજ્ઞાનતાને કારણે અને પશ્ચિમના જીવન શૈલીની નકલ ની મૂર્ખતાને લીધે આપણે તેમની સંસ્કૃતિ અને પ્રથાઓ અનુસાર પોતાને સ્થાપિત કર્યા છે!
હું મૂર્ખતા કેમ કહું છું કારણ કે તેઓ તેમના જીવનશૈલીને તેમના દેશના વાતાવરણ અને પર્યાવરણ અનુસાર નક્કી કાર્ય છે પરંતુ આયુર્વેદ અને આપણી પ્રાચીન વિદ્યા એ આપણા દેશમાં ભારતના વાતાવરણીય અને પર્યાવરણની સ્થિતિ અનુસાર જીવનશૈલી સેટ કરવા માટે માર્ગદર્શિકા નક્કી કરી છે.
આયુર્વેદ મુજબ 6 ઋતુ નીચે પ્રમાણે છે.
- વસંતઋતુ – ચૈત્ર -વૈશાખ (માર્ચ-એપ્રિલ)
- ગ્રીષ્મ મોસમ – જેઠ -અષાઢ (મે-જૂન)
- વર્ષ મોસમ -શ્રાવણ -ભાદરવો (જુલાઇ-ઑગસ્ટ)
- શરદ સિઝન – આશો – કાર્તક (સપ્ટેમ્બર-ઑક્ટો)
- હેમેંટ સિઝન – માગષર – પોષ (નવે-ડિસે)
- શિશિર સીઝન – મહા – ફાગણ (જાન-ફેબ)
આયુર્વેદ એ ‘રિતુચાર્ય’ વ્યાખ્યાયિત કરી છે.
રિતુચાર્ય શું છે?
રિતુ = મોસમ .
ચાર્ય = નિયમો.
આમ રિતુચર્યા એટલે મોસમ ના નિયમો
ચોમાસાની મોસમ માં વાતાવરણ નું શું થાય છે?
વરસાદની મોસમમાં વાત દોષ નો વધારો થયો છે જે અપ્રિય વાતાવરણનું કારણ બને છે સાથે સાથે પિત્ત દોષ પણ સંચિત થાય છે.
વાતાવરણ ની અસર આપણા શરીર પર થાય છે, વાત અને પિત્ત દોષ વધવાને કારણે આપણા શરીર મા પણ રોગ વધવાના અને થવાના શક્યતા ખુબ વધે છે.
ચોમાસા ની મોસમના કારણે માનવ શરીર પર અસર
- આપણા શરીરની અગ્નિ (પાચક પ્રણાલી) નબળી પડી જાય છે.
- રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી બને છે.
- વાતાવરણના ઓગળેલા વાતા દોષ અને સંચિત પિત્તા દોષની મદદથી આ મોસમ માનવ શરીરમાં ઘણા રોગો પેદા કરે છે.
- માનવ શરીરમાં વાયુ વધે છે.
- વાત અને પિત્ત ના લગભગ બધા જ રોગ થવાની શક્યતા વધે છે.
ચોમાસા દરમિયાન ખાદ્યપદાર્થો કયા પ્રકારનાં ખાવું જોઈએ
ચોમાસાની મોસમ માં ખાટો અને ખારો સ્વાદ વાળો ખાદ્ય ખોરાક નો ઉપયોગ કરવો જોઇએ,ચોમાસા મા નીચે ના ખોરાક લેવા જોઈએ
- ચોખા અને ઘઉં
ચોખા અને ઘઉં મુખ્ય ખોરાક છે અને તે બધી સીઝનમાં ખવાય છે. આયુર્વેદ મુજબ આ બંને વાત અને પિત્ત સંતુલિત કરવા સારું છે. ઘઉં કફ ને વેગ આપે છે જે આ સિઝન માં સારું છે.
- શાકભાજી – કરેલા, દૂધી, ટીંડોરા, તુરીયા, ગલકા
આ સિઝનમાં કારેલા સર્વ શ્રેષ્ઠ છે, આ સીઝન દરમિયાન અઠવાડિયા મા ઓછામાં ઓછા બે વાર ખાવું જોઈએ.
- પીવા માટે ઉકાળેલું પાણી
ઉકાળેલુ પાણી ઘણા જંતુઓ અને બેક્ટેરિયાને મારી નાખે છે, આ વરસાદની મોસમમાં, સૂર્યપ્રકાશની અછતને કારણે વાતાવરણમાં બેક્ટેરિયા અને જંતુઓ વસ્તી વધે છે, તેથી માત્ર ઉકાળેલું પાણી પીવું હિતવાહ છે.
- મધ , લસણ, આદુ અને હળદર
આ સીઝન માટેઆદુ સારું છે કારણ કે તે વાત અને કફ ઘટાડે છે. આદુ ના વધારે ઉપયોગ થી પિત દોષ વધે છે તેથી તેને સામાન્ય રીતે ઓછું લેવાય છે. કોઈપણ ભોજન ગ્રહણ કરતા પહેલાં સિંધાલુ મીઠું સાથે આદુ લો.
લસણ કફ અને વત્તા દોષને સંતુલિત કરે છે પરંતુ જો તે વધારે લેવામાં આવે તો પિત્ત દોષ વધારી શકે છે.
હળદર રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને પાચન શક્તિ વધારે છે, તેથી દૂધની સાથે દરરોજ ½ ચમચી લેવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
- ગાય નું ઘી
ગાય નું ઘી વાત અને પિત્ત દોષને સંતુલિત કરવા માટે ખૂબ જ સારું છે અને તમે જાણો છો કે ચોમાસામાં વાત અને પિત્ત વધે છે! તેથી તમારે ચોમાસાની મોસમમાં ગાય નું ઘી ખાવા ની જરૂર છે.
- સિંધાલુ મીઠું
સિંધાલુ નો ઉપયોગ ચોમાસા ની મોસમમાં તમારી રસોઈ મા થવો જોઈએ કારણ કે તે પેટમાં અગ્નિ વધારે છે એટલે તે પાચન શક્તિ વધારે છે.
- આમળા નો રસ, કોકુમ અને લીંબુનો રસ.
આમળા ને ‘અમૃત’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પૃથ્વી પર નું અમૃત જ છે. આમળા મા બધા છ સ્વાદ છે અને તે આયુર્વેદ મુજબ ત્રિદોષ હરનાર છે. આમળા દરેકે લેવા જોઈએ.
લીંબુ નો રસ વાયુ નો નાશ કરે છે તેથી તેનો ઉપયોગ ચોમાસા ની ઋતુ માં કરવો જોયે
- સુકા ફળો/ ડ્રાય ફ્રૂટ્સ
વાત દોષને શાંત કરવા માટે બદામ જેવા સૂકા ફળો સારા છે. બદામ કફ દોષમાં વધારો કરે છે, તેથી જે લોકોમાં કફ દોષ હોય છે તે બદામ થોડા પ્રમાણ મા લે.
- હર્બલ ચા – ઔષધિઓ થી ભરપૂર ચા જ લેવી જોઈએ આ મોસમ મા.
ચોમાસા મા શું ન ખાવું જોઈએ?
- પાલક જેવા પાંદડાવાળા શાકભાજી ટાળો
ચોમાસાની મોસમ દરમિયાન લગભગ તમામ પાંદડાવાળા શાકભાજી જંતુઓ અને બેક્ટેરિયાની વધુ વસ્તી મેળવે છે અને તેથી તેમને વપરાશમાં ટાળવું જોઈએ.
- રાત્રે દહીં
રાત્રે દહીં ખાવાનું ટાળો પરંતુ તમે દિવસમાં દહીં લઈ શકો છો. સામાન્ય રીતે, દહીં પાચન શક્તિ વધે છે તેથી તે યોગ્ય જથ્થામાં ખાવું જોઈએ.
- મેંદો
મેંદો પચવા મા ભારે અને ધીમો આથી મેંદા થી બનાવેલ કોઈ પણ વસ્તુ ચોમાસા મા ન ખાવું એજ શાણપણ છે.
- ફાસ્ટ ફૂડ અને ભારે ચીકણા ખોરાક
જેમ મેં અગાઉ કહ્યું હતું કે ચોમાસાની સીઝનમાં તમારે ભારે અને ચીકણું ખોરાક ટાળવા જોઈએ જે પાચનમાં ધીમા છે.
- બટાટા અને અન્ય કંદમૂળ કુળ ના શાકભાજી
બટાકા ની અને તેના જેવા શાકભાજી ચોમાસાની મોસમમાં ટાળવા જોઈએ કારણ કે તેઓ શરીરમાં વાત દોષ વધારે છે.
- પાણીપુરી, પકોડા, દાબેલી, ગાંઠિયા, વડાપાંવ, સમોસા વગેરે
- ઠંડા પીણાં
- કેરી
- વટાણા, અંકુરિત અનાજ, કોબીજ, ભીંડા, ગુવાર જેવી શાકભાજી
- ચા અને કોફીના વધુ ન પીવો.
- કાચા ફળોના રસ.
- આઇસ ક્રીમ અને કેક.
ચોમાસા દરમિયાન તમારી જીવનશૈલી શું હોવી જોઈએ?
- પાણી મા તરવું નહિ અને નદીના પાણીમાં ન જવું.
- વરસાદી પાણીમાં બોવ વાર ભીના ન રહો .
- દિવસ મા સૂવું નહિ.
- માત્ર ગરમ ખોરાક લો
- મોસમી ફળો જ ખાવ જેમકે પેરુ, નાસપતિ, ખારેક, જાંબુન વગેરે
- યોગ્ય વ્યાયામ અને યોગ આસન કરો જે પાચન પ્રણાલીને ઉત્તેજન આપી શકે.
- પીવાના માટે ફક્ત ગરમ પાણી પીવો .
- મોડી રાત સુધી જાગવાનું ટાળો
ચોમાસાની સિઝન દરમિયાન ભલામણ કરેલ આયુર્વેદિક દવાઓ
- હરિતકી (હરડે ) આ સિઝન ની શ્રેષ્ઠ દવા છે.
- અશ્વગંધા
- ખદીરારિષ્ઠ
- મહામંજિષ્ઠ કવાથ
